NEWSWEEK HISTORIA: W książce wymienia pan kilka głównych powodów, dla których doszło do II wojny światowej. Wyobraźmy sobie, że jeden z nich by nie zaistniał, np. Wielki Kryzys. Pozwoliłoby to uniknąć wojny? IAN KERSHAW: Od połowy lat 20. przyszłość Europy wyglądała znacznie lepiej niż w poprzednim dziesięcioleciu. Gospodarka wracała do przyzwoitego poziomu. Zagrożenia dla pokoju w Europie wydawały się znacznie mniejsze. Jeszcze w 1928 r. można było sądzić, że wszystko zmierza we właściwą stronę. Jednak już wtedy były widoczne wielkie zagrożenia. Jeden z głównych problemów polegał na tym, że traktat pokojowy z Locarno z 1925 r. dotyczył wyłącznie stosunków między Niemcami a Europą Zachodnią. Natomiast kwestia stosunków z Europą Wschodnią, np. między Polską a Niemcami, pozostawała nierozwiązana. A nie można zapominać, że to na wschodzie Europy Niemcy utracili większość terytoriów po I wojnie. I to tam przebywało od tej pory kilkanaście milionów etnicznych Niemców, żyjących poza granicami kraju. Już to samo sprawiało, że prawdopodobieństwo wybuchu nowego konfliktu w Europie było bardzo wysokie. Krótko mówiąc: wojna pewnie by wybuchła. Wielki Kryzys pogorszył jeszcze sytuację, bo wyniósł do władzy Hitlera.
