PiS dąży do powołania obsadzonej zaufanymi osobami izby dyscyplinarnej, która tylko formalnie będzie częścią SN. Stojącemu na jej czele prezesowi przyznana zostanie – kosztem I prezesa – ogromna władza.
Zgodnie z prezydenckim projektem ustawy o Sądzie Najwyższym w jego strukturze ma powstać nowa izba, która zajmować się będzie rozpatrywaniem spraw dyscyplinarnych sędziów, prokuratorów, radców prawnych i adwokatów. W jej skład mają wejść nowo powołani sędziowie. O tym, kto będzie zasiadał w izbie dyscyplinarnej, zdecyduje wspólnie z prezydentem nowa Krajowa Rada Sądownictwa, o obsadzie której w większości zdecyduje Sejm. Co więcej, na skutek poprawki zgłoszonej wczoraj przez posłów PiS nic w tej kwestii nie będzie miało już do powiedzenia Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN ani zgromadzenia poszczególnych izb. Ciała te stracą kompetencję do opiniowania kandydatów na sędziów SN.
– Widzę tutaj pewną analogię ze zmianami przeprowadzonymi niedawno w prawie o ustroju sądów powszechnych. Na ich skutek zgromadzenia ogólne sędziów również zostały pozbawione możliwości wypowiadania się na temat kandydatów na prezesów sądów. A jak to działa w praktyce, mogliśmy się przekonać już nieraz – ocenia Bartłomiej Starosta, sędzia, przewodniczący Forum Współpracy Sędziów. Nawiązuje w ten sposób do dokonywanych co i rusz przez ministra sprawiedliwości – i bulwersujących środowisko sędziowskie – zmian na prezesowskich stołkach w sądach w całym kraju.
Kolejne poprawki zgłaszane wczoraj przez posłów PiS w coraz większym stopniu akcentowały odrębny status, jakim w przyszłości ma się cieszyć nowo projektowana izba dyscyplinarna. Zaproponowano, by sędziom orzekającym w sprawach dyscyplinarnych przysługiwał dodatek w wysokości 40 proc. wynagrodzenia. Co więcej, izba ma mieć autonomiczny budżet, a stojący na jej czele prezes otrzymać wiele istotnych uprawnień. I to kosztem I prezesa SN.
– Zestawienie kompetencji I prezesa SN, jako organu kierującego pracami Sądu Najwyższego, z kompetencjami prezesa izby dyscyplinarnej wskazuje nie tyle na pewną jego autonomię lub samodzielność, ile na swoistą dwuwładzę w Sądzie Najwyższym – komentuje dr hab. Sławomir Patyra, konstytucjonalista z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Posłowie PiS chcą bowiem, aby to do szefa izby dyscyplinarnej należało m.in. opiniowanie wniosków o dalsze pełnienie urzędu na stanowisku sędziego SN przez osoby, które ukończyły 65. rok życia, czy też decydowanie o przenoszeniu sędziów między izbami.
– SN jest jednolitym organem, na którego czele stoi I prezes SN. Tymczasem proponowane rozwiązania doprowadzą do powstania co najmniej dwóch osobnych sądów – oceniała podczas wczorajszego posiedzenia komisji prof. Małgorzata Gersdorf, I prezes SN.
Waldemar Żurek, członek KRS, apelował o nietworzenie fikcji, gdyż tak ukształtowana izba dyscyplinarna nie będzie miała nic wspólnego z SN.
– Stwórzcie odrębny sąd przeznaczony tylko i wyłącznie do tego, aby móc eliminować z zawodów niepokornych prawników, ale nie nazywajcie go Sądem Najwyższym – mówił. Jego zdaniem projektodawcy chcą umiejscowić taki sąd w ramach struktur SN prawdopodobnie tylko po to, aby móc skorzystać z autorytetu, jakim na arenie międzynarodowej cieszy się nasz Sąd Najwyższy.
Projektodawcy tymczasem tłumaczą, iż takie ukształtowanie statusu nowo tworzonej izby oraz jej prezesa uzasadnione jest tym, że izba ta ma się zajmować sprawami doniosłymi ze względów społecznych. Ma to jej zapewnić możliwość realizowania w sposób niezakłócony zadań, do których zostanie powołana. A od tego zależy w dużej mierze, zdaniem pomysłodawców, poziom zaufania obywateli do władzy sądowniczej.
PiS zgłosił również poprawkę, na skutek której I prezes SN nie będzie już miał nic do powiedzenia na temat kandydatów na prezesów kierujących poszczególnymi izbami. Zdaniem prof. Gersdorf wszystkie te zmiany będą dezawuować I prezesa SN.
– Nie będziemy już mieli do czynienia z takim I prezesem SN, o jakim mowa jest w konstytucji – skwitowała.
Nie mniejsze emocje towarzyszyły również dyskusji na temat uprawnień oraz składu nowo tworzonej izby kontroli i spraw publicznych. Ona również ma się składać z nowo wybranych sędziów, a do jej kompetencji będzie należało m.in. rozpatrywanie protestów wyborczych czy też stwierdzanie ważności wyborów.
Sceptycznie do tego, co się dzieje w Sejmie, odnosi się dr Adam Bodnar, rzecznik praw obywatelskich.
– Tak głębokie zmiany ustrojowe powinny się odbywać w atmosferze głębokiego namysłu, po przeprowadzeniu bardzo szerokiej debaty publicznej. Nie można tego robić w pośpiechu, w sposób odbiegający od standardów prawidłowej legislacji – podkreśla RPO.
Na razie nie ma pewności, jak będą wyglądały ostatecznie ustawy i które z poprawek PiS do ustaw o KRS i SN wejdą w życie. Partia Jarosława Kaczyńskiego forsuje zmiany w prezydenckich projektach ustaw, ale Andrzej Duda powie zapewne „sprawdzam” przy okazji drugiego ich czytania w Sejmie. Wówczas jego ministrowie będą opiniować poprawki. Na razie prezydent jest w zagranicznej podróży do Wietnamu. Dlatego nawet w trakcie burzliwych posiedzeń komisji sprawiedliwości kontakt z nim jest utrudniony. Stąd dopiero po powrocie będzie czas na pełną ocenę tego, na ile zgłoszone przez PiS poprawki mieszczą się w uzgodnieniach prezydenta z Jarosławem Kaczyńskim, a na ile poza nie wykraczają.
Krytyczny dla losów ustaw będzie następny tydzień. Na pierwszym grudniowym posiedzeniu Sejmu ma się odbyć drugie czytanie i – jak wynika ze słów Stanisława Piotrowicza – na tym samym posiedzeniu PiS będzie chciał ustawę przyjąć. Dlatego z punktu widzenia prezydenta czasu na interwencję nie jest dużo, bo do początku przyszłego tygodnia powinien mieć gotowe stanowisko, by skutecznie negocjować z PiS. Jeśli ustawy zostaną przyjęte w wersji, którą trudno będzie mu zaakceptować, to choć można je korygować w Senacie, będzie to osłabiało jego pozycję.
Decyzje będą zapadały na linii prezydent – PiS, opozycja w tym sporze jest podzielona. Nowoczesna, PO i PSL są przeciwne projektom, jakie przedstawił prezydent. Dla dwóch pierwszych są one jedynie mutacją tych, które sam zawetował, a którym politycy tych ugrupowań zarzucają niekonstytucyjność. Prezydent może liczyć tylko na wsparcie Kukiz’15, ale wobec układu sił w Sejmie ma ono w rozgrywce o sądy znaczenie marginalne. Ostateczny kształt ustaw będzie efektem rozkładu sił Duda – Kaczyński.
ROZMOWA
Nie widzę podstaw do weta
O wszystkich kwestiach rozmawialiśmy. Proszę się nie obawiać, nie jesteśmy na razie nawet w połowie procesu legislacyjnego, przyjdzie czas na ocenę sprawozdania z prac komisji, przed nami jeszcze drugie czytanie. Przed nim będzie jeszcze czas do namysłu, jeśli będą jakieś problemy, to możemy o nich rozmawiać.
Nie. Oczywiście pan prezydent może się odnieść krytycznie do pewnych rozwiązań przyjętych w sprawozdaniu komisji, to zupełnie normalne.
