Zmiana ustrojowej pozycji Krajowej Rady Sądownictwa bez zmiany konstytucji powoduje ryzyko ograniczenia jej konstytucyjnych obowiązków strażnika niezawisłości sędziów i niezależności sądów – to opinia Naczelnego Sądu Administracyjnego do rządowego projektu zmian w KRS.
W nadchodzącym tygodniu Sejm ma przeprowadzić pierwsze czytanie projektu noweli ustawy o KRS. Przewiduje on m.in. powstanie w Radzie dwóch izb oraz wygaszenie kadencji jej 15 członków-sędziów; ich następców wybrałby Sejm. Wygaszeniu ulec miałaby także kadencja rzecznika dyscyplinarnego sądów.
Opiniując ten projekt Ministerstwa Sprawiedliwości, NSA stwierdził, że « nowelizacja przepisów regulujących funkcjonowanie KRS dokonywana ustawą zwykłą budzi zasadnicze wątpliwości systemowe i konstytucyjne »
Zdaniem NSA, konstytucyjny status KRS oraz jej kluczowe znaczenie w demokratycznym państwie prawa w istotny sposób determinują zakres swobody ustawodawcy. « Wszelkie zmiany w ustawie regulującej status organu konstytucyjnego, powinny być szczególnie uzasadnione » – dodano. Należy stwierdzić, że funkcja KRS – jako strażnika niezależności władzy sądowniczej – wymaga pewnej autonomii oraz niepodatności na wpływy zewnętrzne – podkreśla opinia NSA.
Jego zdaniem « projektowane przepisy (przewidujące m.in. wybór członków KRS przez Sejm, preselekcję kandydatów na członków Rady dokonywaną przez Marszałka Sejmu, obwieszczenia Marszałka Sejmu o wolnych stanowiskach w KRS, uprawnienia prezydenta w procesie powoływania sędziów) mogą budzić poważne wątpliwości pod względem ich zgodności z zasadą trójpodziału władzy ».
« W polskim systemie konstytucyjnym władza sądownicza jest równorzędna z pozostałymi władzami i nie można przesądzać, że którakolwiek z nich jest mniej lub bardziej legitymowana » – dodano w opinii. « W przypadku projektowanych przepisów nowelizujących status KRS zmieniono ustrojową pozycję Rady bez zmiany konstytucji, co powoduje ryzyko ograniczenia działania KRS w wykonywaniu jej konstytucyjnych obowiązków strażnika niezawisłości sędziów i niezależności sądów » – głosi opinia.
Oceniając poszczególne zapisy, NSA wskazał, że « uzasadnione konstytucyjne wątpliwości » mogą budzić rozwiązania dotyczące w szczególności: sposobu powoływania członków Rady, zmiany ustroju wewnętrznego KRS, zmiany kompetencji przysługujących prezydentowi w procesie powoływania sędziów i asesorów oraz wygaszenia kadencji dotychczasowych członków Rady.
Za « nieuprawnione » wydają się NSA rozważania z uzasadnienia projektu dotyczące artykułu konstytucji, stanowiącego, że władza zwierzchnia należy do Narodu. NSA podkreśla, że « literatura i orzecznictwo wskazują, że brak jest podstaw do przyjęcia nadrzędności którejkolwiek z władz, bowiem zarówno władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza, pochodzą od Narodu, który jak stanowi preambuła: +ustanowił konstytucję jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot+ ».
KRS to konstytucyjny organ stojący na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Zgodnie z rządowym projektem, Pierwsze Zgromadzenie KRS utworzą: I prezes SN, prezes NSA, minister sprawiedliwości, osoba powołana przez prezydenta, czterech posłów i dwóch senatorów. Drugie Zgromadzenie ma tworzyć 15 sędziów wszystkich szczebli – wybieranych przez Sejm. Kandydatów ma zgłaszać Marszałkowi Sejmu Prezydium Sejmu lub co najmniej 50 posłów. Stowarzyszenia zrzeszające sędziów mogą przedstawiać Marszałkowi Sejmu « rekomendacje dotyczące zgłoszenia kandydatów na członka Rady ».
Według projektu, jeżeli obie izby będą miały różne opinie o kandydacie na sędziego, wówczas ta izba, która wydała opinię pozytywną, może wnioskować o decyzję Radę w pełnym składzie. Wtedy za kandydatem musiałoby się opowiedzieć 17 członków Rady: I prezes SN, prezes NSA i członkowie Rady wybrani spośród sędziów.
Zdaniem MS, chodzi o zobiektywizowanie trybu wyboru kandydatów, bo dotychczas o wyborze członków Rady « decydowały w praktyce sędziowskie elity ». Reforma wprowadzi cywilizowane, europejskie standardy i jest odpowiedzią na duże społeczne oczekiwanie zmiany – mówił minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro, który podkreślał, że propozycje są zgodne z konstytucją. Dodawał, że « czas najwyższej kasty dobiega końca ». MS podkreśla, że Trybunał Konstytucyjny dopuszcza możliwość skracania kadencji, jeżeli przepis konstytucji tego nie zakazuje i gdy przemawiają za tym « szczególne okoliczności » – według resortu należy do nich « kompleksowa reforma Rady ».
Projekt krytykują środowiska sędziowskie, RPO i niektóre organizacje pozarządowe. Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE/ODIHR) zaleciło « odstąpienie od przyjęcia projektu ». Opinia biura jest skrajnie nieprofesjonalna i pełna merytorycznych błędów – ocenił Zbigniew Ziobro.
Łukasz Starzewski
