Centrum liturgii wielkopiątkowej jest uroczysta adoracja krzyża — adoracja Syna Bożego, który oddał życie za zbawienie wszystkich ludzi.
Wielki Piątek to dzień Krzyża. Po południu odprawiana jest niepowtarzalna wielkopiątkowa Liturgia Męki Pańskiej. Upamiętnia on wydarzenia z życia Jezusa od pojmania Go w ogrodzie Getsemani, aż do Jego śmierci na krzyżu. W tym roku Kościoły chrześcijańskie Zachodu i Wschodu obchodzą Triduum Paschalne w jednym terminie.
Celebrans i asysta wchodzą w ciszy. Przed ołtarzem przez chwilę leżą krzyżem, a po modlitwie wstępnej czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe i fragment Listu do Hebrajczyków. Następnie czyta się lub śpiewa, zwykle z podziałem na role, opis Męki Pańskiej według św. Jana.
Po homilii w bardzo uroczystej modlitwie wstawienniczej Kościół poleca Bogu siebie i cały świat, wyrażając w ten sposób pragnienie samego Chrystusa: aby wszyscy byli zbawieni. Szczególnie przejmujące są modlitwy o jedność chrześcijan, prośba za niewierzących i za Żydów.
Centralnym wydarzeniem liturgii wielkopiątkowej jest adoracja Krzyża. Zasłonięty fioletowym suknem Krzyż wnosi się przed ołtarz. Celebrans stopniowo odsłania ramiona Krzyża i śpiewa trzykrotnie: ”Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”, na co wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”.
Po liturgii Krzyż zostaje w widocznym i dostępnym miejscu, tak by każdy wierny mógł go adorować. Jest on aż do Wigilii Paschalnej najważniejszym punktem w kościele. Przyklęka się przed nim, tak, jak normalnie przyklęka się przed Najświętszym Sakramentem. Po adoracji Krzyża z ciemnicy przynosi się Najświętszy Sakrament i wiernym udziela się Komunii.
Ostatnią częścią liturgii Wielkiego Piątku jest procesja do Grobu Pańskiego. Przy dźwięku kołatek, odbywa się procesja z Najświętszym Sakramentem do Bożego Grobu, gdzie odbywa się adoracja w ciszy. Na ołtarzu umieszczonym przy Grobie lub na specjalnym tronie wystawia się Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej białym przejrzystym welonem – symbolem całunu, w który owinięto ciało zmarłego Chrystusa. Cały wystrój tej kaplicy ma kierować uwagę na Ciało Pańskie. W wielu kościołach przez całą noc trwa adoracja.
W Wielki Piątek odprawiane są także nabożeństwa Drogi Krzyżowej. W wielu kościołach rozpoczyna się ono o godz. 15.00, gdyż właśnie około tej godziny wedle przekazu Ewangelii Jezus zmarł na Krzyżu. Wiernych obowiązuje post ścisły.
Trochę historii
Pierwsze wzmianki o liturgii tego dnia odnajdujemy już w pamiętnikach Egerii (IV w.) , która przekazała nam opis celebracji liturgicznych Kościoła jerozolimskiego. Wierni gromadzili się już wcześnie rano na uczczeniu krzyża. Około południa zbierali się ponownie na liturgii słowa, w czasie której centralne miejsce zajmował opis Męki Pańskiej, przeplatany śpiewami hymnów i psalmów. Po raz trzeci zbierali się w bazylice Anastasis, by wysłuchać opisu złożenia ciała Chrystusa do Grobu.
Liturgia Wielkiego Piątku kształtowała się w różnych Kościołach lokalnych w sposób nieco odmienny. Pierwsze opisy liturgii w Rzymie pochodzą z wieku VII. One to poświadczają, obok liturgii słowa i adoracji krzyża, włączenie do liturgii tego dnia Komunii Świętej, co z czasem rozwinęło się w tzw. Mszę darów uprzednio konsekrowanych (Missa praesanctificatorum) . Począwszy od wieku XIII komunikował już jednak tylko główny celebrans (akcent położony na Komunię wielkanocną) , co później usankcjonował Mszał Piusa V z 1570 r.
Odnowy Triduum Paschalnego podjął się jeszcze przed Soborem Watykańskim II papież Pius XII w roku 1955. Nie zmieniając zasadniczo jego struktury, przywrócił on przede wszystkim Komunię św. dla wszystkich wiernych, czerwony kolor szat liturgicznych oraz przesunął Liturgię Męki Pańskiej na godziny popołudniowe (po godz. 15, por. Mt 27, 46) .
Obecny kształt liturgii Wielkiego Piątku jest owocem reformy liturgicznej po Soborze Watykańskim II .
U luteran
Najważniejszym i centralnym świętem całego roku liturgicznego jest Wielki Piątek. Bowiem przez śmierć Chrystusa na krzyżu dokonuje się zbawienie. Jest to dzień, w którym w kościołach luterańskich milkną dzwony. Krzyż przesłania się czarnym lub fioletowym kirem (barwy liturgiczne tego święta, symbole śmierci i żałoby) . Niemal wszyscy wierni odwiedzają wówczas kościoły i biorą udział w nabożeństwie. W parafiach ewangelickich nie ma jednak tradycji budowania grobu Chrystusa.
Dla wiernych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce Wielki Piątek to dzień ustawowo wolny od pracy. W wielu domach przestrzega się postu, rezygnuje się z oglądania telewizji, słuchania radio, korzystania z Internetu.
W prawosławiu
Tego dnia obowiązuje post ścisły, tzn. wierni mają całkowicie powstrzymać się od jedzenia aż do wieczora. Nie odprawia się też Liturgii świętej – tego dnia Bóg składa w Ofierze Samego Siebie. Rano odprawiane jest nabożeństwo królewskich godzin kanonicznych.
Po południu odprawiana jest wieczernia, w trakcie której na prestole (ołtarzu) leży płaszczannica, czyli tkanina z wyobrażeniem ciała Jezusa. Po wieczerni jest ona w uroczystej procesji (której zwykle towarzyszy jutrznia wielkosobotnia) przenoszona do środkowej części świątyni, gdzie składa się ją na stole symbolizującym grób. Na zakończenie nabożeństwa uczestnicy składają płaszczannicy pokłon i całują ją. Adoracja trwa do późna w nocy.
ann/ KAI
